Osmanlı Maliye Nazırlığı, 28 Şubat 1838 yılında II: Mahmud tarafından kurulup Cumhuriyete kadar devam eden Osmanlı mâliye bakanlığı. Sultan İkinci Mahmûd devrine (1808-1839) kadar Osmanlı Devletinde mâlî işler, merkezî bir teşkilâtla yönetilmezdi.
Merkez ve eyâletlerin değişik mâliye teşkilâtı vardı. Tımar sisteminin bozulması para değerinin düşmesi, bâzı toprakların kaybedilmesi, uzun süren savaşlar gibi sebepler, Osmanlı mâliyesini yeni tasarruf tedbirleri almaya ve yeni vergi kaynakları bulmaya zorladı. İşe yaramaz bir masraf kapısı hâline gelen yeniçeri ocağı 1826 yılında kaldırıldı.
Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye kuruldu ve bunlara subay yetiştirmek için okullar açıldı. Bunların harcamalarını karşılamak için me’mure hazînesi kuruldu (1834).
Bundan başka, Sultan İkinci Mahmûd döneminde Hazîne-i Âmire, Darbhâne Hazînesi, Redif Hazînesi ve Tersâne Hazînesi olmak üzere dört ayrı hazîne daha vardı. 1835’te Hazîne-i Âmire ve Darbhâne Hazîneleri birleştirilerek Darbhâne-i Âmire Defterdarlığı kuruldu. 1838’de Hazîne-i Âmire ve Darbhâne Hazînesi birbirinden ayrıldı. Hazîne-i Âmire ve Mansûre Hazînesi birleştirilerek Mâliye Nezâreti kuruldu. Abdurrahmân Nâfiz Paşa, Umur-ı Mâliye Nâzırı Ünvan ve Paşa rütbesiyle bütün hazînelere bakmakla vazîfelendirildi.
Mâliye Nezâreti kısa bir müddet sonra kaldırılarak işler, Mukâtaat Hazînesi ve Hazîne-i âmire Defterdarlıklarına bağlandı. Aynı sene Mukataat Hazînesi Defterdarlığına Mâliye Nezâreti adı verildi (1839). Daha sona Hazîne-i Âmire Defterdarlığı da bu nezârete bağlandı (1841). Pâdişâh ve öteki hânedan üyelerinin özel gelir kaynakları hazîneye aktarılıp, kendilerine maaş bağlandı. Tersâne,Redif, Mansûre ve Âmire hazîneleri kaldırılarak Hazîne-i Celile-i Mâliye kuruldu. Bu hazînenin 1840’ta 400 milyon, 1848’de 775 milyon, 1857’de 1 milyar, 1862’de 1.6 milyar kuruş gelir-gider hacmi vardı.
Kurulduğu günden îtibâren devamlı gelişme gösteren Mâliye Nezâretinde, tanzimâtın îlânı sırasında sekiz muhâsebe ve sekiz kalem vardı. Bu teşkilât 1878’e kadar küçük değişikliklerle korundu. 1879’da Heyet-i Merkeziye ve Heyet-i Mülhaka adıyla iki kısma ayrıldı. Heyet-i Merkeziyeye dâhil olan nezâret müsteşarının yetkileri arttırıldı. 1854’ten îtibâren alınan dış borçların ödenmesi için 1881’de kurulan Düyûn-ı Umûmiye idâresi, teknik açıdan bir model hâline geldi. Bu teşkilâtın Mâliye Nezâretinden daha geniş bir kadrosu vardı. 1889’da Mâliye Nezâretinde bâzı düzenlemeler yapıldı. Meşrûtiyetin ikinci defâ îlânından sonra bâzı kalem, meclis ve komisyonlar kaldırılıp, memur sayısının azaltılması yoluna gidildi. Saltanat kaldırılmadan önce nezâret; Kalem-i Mahsusa, Vâridât-ı Umumiyye muhâsebe-i Umûmiye, Teftiş Heyeti, Vezne, Emlâk-ı Emiriye, Me’murîn ve Levâzım ve Mahâssesât-ı Zâtiye Müdürlüklerinden meydana geliyordu. 1922’de saltanatın kaldırılmasıyle Mâliye Nezâretinin varlığı da sona erdi. 1920’de Ankara’da kurulan Mâliye Vekâleti daha sonra Mâliye Bakanlığı adını aldı.
Osmanlı Maliye Nazırları Listesi
Abdurrahman Nafiz Paşa (Mart 1838 - Eylül 1839)
İbrahim Saib Paşa (Eylül 1839 - Şubat 1841)
Musa Safveti Paşa (Şubat 1841 - Eylül 1845)
Abdurrahman Nafiz Paşa (Eylül 1845 - Şubat 1847)
İbrahim Sarim Paşa (Şubat 1847 - Şubat 1848)
Sadık Rıfat Paşa (Mart - Nisan 1848)
Hüseyin Hüsnü Efendi (Şubat - Ağustos 1849)
Mehmed Halid Efendi (Haziran 1850 - Ağustos 1851)
Ahmed Muhtar İtisami Paşa (Ekim 1852 - Kasım 1853)
Musa Safveti Paşa (Kasım 1853 - Kasım 1854)
Ali Şefik Paşa (Aralık 1854 - Mayıs 1855)
Ahmed Muhtar İtisami Paşa (Mayıs 1855 - Aralık 1856)
Mehmed Hasib Paşa (Temmuz 1857 - Mart 1858)
Mehmed Hasib Paşa (Şubat 1859 - Haziran 1860)
Taşcızade Mehmed Tevfik Paşa (Kasım 1860 - Kasım 1861)
Ebubekir Mümtaz Efendi (Kasım 1861 - Haziran 1862)
Hüseyin Mecid Efendi (Haziran - Temmuz 1862)
Mehmed Nevres Paşa (Temmuz 1862 - Ocak 1863)
Mustafa Fazıl Paşa (Ocak 1863 - Mart 1864)
Mehmed Kani Paşa (Mart 1864 - Nisan 1865)
Mehmed Hurşid Paşa (Nisan - Aralık 1865)
Şirvanlızade Mehmed Rüşdi Paşa (Aralık 1865 - Şubat 1869)
Mehmed Sadık Paşa (Şubat 1869 - Ağustos 1870)
Mustafa Fazıl Paşa (Ağustos 1870 - Ocak 1871)
Şirvanlızade Mehmed Rüşdi Paşa (Ocak - Haziran 1871)
Ahmed Hamdi Paşa (Haziran - Ağustos 1871)
Mehmed Sadık Paşa (Ağustos - Kasım 1871)
Yusuf Ziya Paşa (Kasım 1871 - Şubat 1872)
Abdullah Galib Paşa (Şubat - Mayıs 1872)
Mehmed Emin Paşa (Mayıs - Ağustos 1872)
Ahmed Hamdi Paşa (Nisan 1873 - Mart 1874)
Yusuf Ziya Paşa (Mart 1874 - Nisan 1876)
Abdullah Galib Paşa (Nisan 1876 - Ocak 1877)
Mehmed Kani Paşa (Ocak - Ağustos 1878)
Ahmed Zühdü Paşa (Ağustos 1878 - Şubat 1879)
Ahmed Zühdü Paşa (Mayıs - Kasım 1879)
İbrahim Edib Efendi (Kasım 1879 - Mayıs 1880)
Abdüllatif Suphi Paşa (Mayıs 1880 - Ocak 1881)
Hüseyin Tevfik Paşa (Ocak - Temmuz 1881)
Ahmed Münir Paşa (Temmuz 1881 - Kasım 1882)
Mehmed Münir Bey (30 Kasım 1882 - 3 Aralık 1882)
İbrahim Edib Efendi (3-6 Aralık 1882)
Ahmed Münir Paşa (Aralık 1882 - Ağustos 1885)
Agop Ohanes Kazasyan Paşa (28-30 Ağustos 1885)
Mustafa Zihni Paşa (30 Eylül 1885 - Aralık 1886)
Agop Ohanes Kazasyan Paşa (Aralık 1886 - Mart 1887)
Mahmud Celaleddin Paşa (Aralık 1887 - Ağustos 1888)
Ahmed Nazif Paşa (Mart 1891 - Kasım 1895)
Hüseyin Sabri Bey (Kasım 1895 - Ocak 1896)
Ahmed Nazif Paşa (Ocak 1896 - Ekim 1897)
Hüseyin Tevfik Paşa (Ekim 1897 - Ağustos 1898)
Ahmed Reşad Paşa (Ağustos 1898 - Nisan 1901)
Ahmed Reşad Paşa (Eylül 1901 - Ekim 1904)
Mehmed Ziya Paşa (Aralık 1905 - 3 Ağustos 1908)
Mehmed Ragıb Bey (3-7 Ağustos 1908)
Mehmed Ziya Paşa (7 Ağustos 1908 - Şubat 1909)
Mehmed Rifat Bey (Şubat 1909 - Nisan 1909)
Osman Nuri Bey (Nisan 1909)
Mehmed Rifat Bey (Mayıs - Temmuz 1909)
Mehmed Cavid Bey (Temmuz 1909 - Ekim 1911)
Mustafa Nail Bey (Ekim 1911 - Temmuz 1912)
Abdurrahman Vefik Bey (Temmuz 1912 - Ocak 1913)
Mehmed Cavid Bey (Mart - Kasım 1914)
Mehmed Talat Paşa (Kasım 1914 - Şubat 1917)
Abdurrahman Vefik Bey (Kasım 1918 - Şubat 1919)
Mehmed Ata Bey (Şubat - Mart 1919)
Mehmed Tevfik Bey (Mart 1919 - Mart 1920)
Faik Nüzhet Bey (Mart - Nisan 1920)
Ahmed Reşad Bey (Nisan - Ağustos 1920)
Mehmed Nazif Bey (Ağustos - Eylül 1920)
Raşid Bey (Ekim 1920 - Ocak 1921)
Hüseyin Sabri Bey (Eylül - Ekim 1920)
Abdullah Lami Bey (Ocak - Haziran 1921)
Faik Nüzhet Bey (Ağustos 1921 - Nisan 1922)
Mehmed Tevfik Bey (Nisan - Kasım 1922)
Merkez ve eyâletlerin değişik mâliye teşkilâtı vardı. Tımar sisteminin bozulması para değerinin düşmesi, bâzı toprakların kaybedilmesi, uzun süren savaşlar gibi sebepler, Osmanlı mâliyesini yeni tasarruf tedbirleri almaya ve yeni vergi kaynakları bulmaya zorladı. İşe yaramaz bir masraf kapısı hâline gelen yeniçeri ocağı 1826 yılında kaldırıldı.
Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye kuruldu ve bunlara subay yetiştirmek için okullar açıldı. Bunların harcamalarını karşılamak için me’mure hazînesi kuruldu (1834).
Bundan başka, Sultan İkinci Mahmûd döneminde Hazîne-i Âmire, Darbhâne Hazînesi, Redif Hazînesi ve Tersâne Hazînesi olmak üzere dört ayrı hazîne daha vardı. 1835’te Hazîne-i Âmire ve Darbhâne Hazîneleri birleştirilerek Darbhâne-i Âmire Defterdarlığı kuruldu. 1838’de Hazîne-i Âmire ve Darbhâne Hazînesi birbirinden ayrıldı. Hazîne-i Âmire ve Mansûre Hazînesi birleştirilerek Mâliye Nezâreti kuruldu. Abdurrahmân Nâfiz Paşa, Umur-ı Mâliye Nâzırı Ünvan ve Paşa rütbesiyle bütün hazînelere bakmakla vazîfelendirildi.
Mâliye Nezâreti kısa bir müddet sonra kaldırılarak işler, Mukâtaat Hazînesi ve Hazîne-i âmire Defterdarlıklarına bağlandı. Aynı sene Mukataat Hazînesi Defterdarlığına Mâliye Nezâreti adı verildi (1839). Daha sona Hazîne-i Âmire Defterdarlığı da bu nezârete bağlandı (1841). Pâdişâh ve öteki hânedan üyelerinin özel gelir kaynakları hazîneye aktarılıp, kendilerine maaş bağlandı. Tersâne,Redif, Mansûre ve Âmire hazîneleri kaldırılarak Hazîne-i Celile-i Mâliye kuruldu. Bu hazînenin 1840’ta 400 milyon, 1848’de 775 milyon, 1857’de 1 milyar, 1862’de 1.6 milyar kuruş gelir-gider hacmi vardı.
Kurulduğu günden îtibâren devamlı gelişme gösteren Mâliye Nezâretinde, tanzimâtın îlânı sırasında sekiz muhâsebe ve sekiz kalem vardı. Bu teşkilât 1878’e kadar küçük değişikliklerle korundu. 1879’da Heyet-i Merkeziye ve Heyet-i Mülhaka adıyla iki kısma ayrıldı. Heyet-i Merkeziyeye dâhil olan nezâret müsteşarının yetkileri arttırıldı. 1854’ten îtibâren alınan dış borçların ödenmesi için 1881’de kurulan Düyûn-ı Umûmiye idâresi, teknik açıdan bir model hâline geldi. Bu teşkilâtın Mâliye Nezâretinden daha geniş bir kadrosu vardı. 1889’da Mâliye Nezâretinde bâzı düzenlemeler yapıldı. Meşrûtiyetin ikinci defâ îlânından sonra bâzı kalem, meclis ve komisyonlar kaldırılıp, memur sayısının azaltılması yoluna gidildi. Saltanat kaldırılmadan önce nezâret; Kalem-i Mahsusa, Vâridât-ı Umumiyye muhâsebe-i Umûmiye, Teftiş Heyeti, Vezne, Emlâk-ı Emiriye, Me’murîn ve Levâzım ve Mahâssesât-ı Zâtiye Müdürlüklerinden meydana geliyordu. 1922’de saltanatın kaldırılmasıyle Mâliye Nezâretinin varlığı da sona erdi. 1920’de Ankara’da kurulan Mâliye Vekâleti daha sonra Mâliye Bakanlığı adını aldı.
Osmanlı Maliye Nazırları Listesi
Abdurrahman Nafiz Paşa (Mart 1838 - Eylül 1839)
İbrahim Saib Paşa (Eylül 1839 - Şubat 1841)
Musa Safveti Paşa (Şubat 1841 - Eylül 1845)
Abdurrahman Nafiz Paşa (Eylül 1845 - Şubat 1847)
İbrahim Sarim Paşa (Şubat 1847 - Şubat 1848)
Sadık Rıfat Paşa (Mart - Nisan 1848)
Hüseyin Hüsnü Efendi (Şubat - Ağustos 1849)
Mehmed Halid Efendi (Haziran 1850 - Ağustos 1851)
Ahmed Muhtar İtisami Paşa (Ekim 1852 - Kasım 1853)
Musa Safveti Paşa (Kasım 1853 - Kasım 1854)
Ali Şefik Paşa (Aralık 1854 - Mayıs 1855)
Ahmed Muhtar İtisami Paşa (Mayıs 1855 - Aralık 1856)
Mehmed Hasib Paşa (Temmuz 1857 - Mart 1858)
Mehmed Hasib Paşa (Şubat 1859 - Haziran 1860)
Taşcızade Mehmed Tevfik Paşa (Kasım 1860 - Kasım 1861)
Ebubekir Mümtaz Efendi (Kasım 1861 - Haziran 1862)
Hüseyin Mecid Efendi (Haziran - Temmuz 1862)
Mehmed Nevres Paşa (Temmuz 1862 - Ocak 1863)
Mustafa Fazıl Paşa (Ocak 1863 - Mart 1864)
Mehmed Kani Paşa (Mart 1864 - Nisan 1865)
Mehmed Hurşid Paşa (Nisan - Aralık 1865)
Şirvanlızade Mehmed Rüşdi Paşa (Aralık 1865 - Şubat 1869)
Mehmed Sadık Paşa (Şubat 1869 - Ağustos 1870)
Mustafa Fazıl Paşa (Ağustos 1870 - Ocak 1871)
Şirvanlızade Mehmed Rüşdi Paşa (Ocak - Haziran 1871)
Ahmed Hamdi Paşa (Haziran - Ağustos 1871)
Mehmed Sadık Paşa (Ağustos - Kasım 1871)
Yusuf Ziya Paşa (Kasım 1871 - Şubat 1872)
Abdullah Galib Paşa (Şubat - Mayıs 1872)
Mehmed Emin Paşa (Mayıs - Ağustos 1872)
Ahmed Hamdi Paşa (Nisan 1873 - Mart 1874)
Yusuf Ziya Paşa (Mart 1874 - Nisan 1876)
Abdullah Galib Paşa (Nisan 1876 - Ocak 1877)
Mehmed Kani Paşa (Ocak - Ağustos 1878)
Ahmed Zühdü Paşa (Ağustos 1878 - Şubat 1879)
Ahmed Zühdü Paşa (Mayıs - Kasım 1879)
İbrahim Edib Efendi (Kasım 1879 - Mayıs 1880)
Abdüllatif Suphi Paşa (Mayıs 1880 - Ocak 1881)
Hüseyin Tevfik Paşa (Ocak - Temmuz 1881)
Ahmed Münir Paşa (Temmuz 1881 - Kasım 1882)
Mehmed Münir Bey (30 Kasım 1882 - 3 Aralık 1882)
İbrahim Edib Efendi (3-6 Aralık 1882)
Ahmed Münir Paşa (Aralık 1882 - Ağustos 1885)
Agop Ohanes Kazasyan Paşa (28-30 Ağustos 1885)
Mustafa Zihni Paşa (30 Eylül 1885 - Aralık 1886)
Agop Ohanes Kazasyan Paşa (Aralık 1886 - Mart 1887)
Mahmud Celaleddin Paşa (Aralık 1887 - Ağustos 1888)
Ahmed Nazif Paşa (Mart 1891 - Kasım 1895)
Hüseyin Sabri Bey (Kasım 1895 - Ocak 1896)
Ahmed Nazif Paşa (Ocak 1896 - Ekim 1897)
Hüseyin Tevfik Paşa (Ekim 1897 - Ağustos 1898)
Ahmed Reşad Paşa (Ağustos 1898 - Nisan 1901)
Ahmed Reşad Paşa (Eylül 1901 - Ekim 1904)
Mehmed Ziya Paşa (Aralık 1905 - 3 Ağustos 1908)
Mehmed Ragıb Bey (3-7 Ağustos 1908)
Mehmed Ziya Paşa (7 Ağustos 1908 - Şubat 1909)
Mehmed Rifat Bey (Şubat 1909 - Nisan 1909)
Osman Nuri Bey (Nisan 1909)
Mehmed Rifat Bey (Mayıs - Temmuz 1909)
Mehmed Cavid Bey (Temmuz 1909 - Ekim 1911)
Mustafa Nail Bey (Ekim 1911 - Temmuz 1912)
Abdurrahman Vefik Bey (Temmuz 1912 - Ocak 1913)
Mehmed Cavid Bey (Mart - Kasım 1914)
Mehmed Talat Paşa (Kasım 1914 - Şubat 1917)
Abdurrahman Vefik Bey (Kasım 1918 - Şubat 1919)
Mehmed Ata Bey (Şubat - Mart 1919)
Mehmed Tevfik Bey (Mart 1919 - Mart 1920)
Faik Nüzhet Bey (Mart - Nisan 1920)
Ahmed Reşad Bey (Nisan - Ağustos 1920)
Mehmed Nazif Bey (Ağustos - Eylül 1920)
Raşid Bey (Ekim 1920 - Ocak 1921)
Hüseyin Sabri Bey (Eylül - Ekim 1920)
Abdullah Lami Bey (Ocak - Haziran 1921)
Faik Nüzhet Bey (Ağustos 1921 - Nisan 1922)
Mehmed Tevfik Bey (Nisan - Kasım 1922)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder