Kalender Şah İsyanı, 1527'de Kalender Çelebi adında birinin isyanı ile başlayan ayaklanmadır. Kalender Çelebi İsyanı 1527 yılında Osmanlı Devleti'ne karşı Anadolu'da çıkan dînî içerikli büyük bir isyandır. İsyan'ın lideri Hacı Bektaş-ı Veli'nin soyundan geldiğine inanılan, Bektaşî tarikâtının postnişinliğini yapan Kalender Çelebi'dir.
Şah unvanı bulunan Kalender Çelebi Maraş ve civar bölgesinin Alevî kanaat önderidir. Vergi sisteminde yapılan haksızlıklar, Türkmen hareketlerine destek sağlama gibi nedenlerle kendini destekleyen Alevi Türkmen kitleleriyle birlikte Maraş'ta ayaklandı. İlk önce Diyarbekir Beyi Hüsrev Paşa komutasındaki birliklere Pasinli Ovasında yenildi. Ancak kendisini destekleyen Türkmen kitlelerinin artmasıyla ve güçlenen kuvvetleriyle birlikte yeniden Hüsrev Paşa'nın üzerine yürümüş ve paşayı Adıyaman yakınlarında Kuruçayır'da yenilgiye uğratmış böylece intikamını almıştır. Hareket daha sonraki dönemlerde Osmanlı ile arası açık olan Sünni Dulkadiroğlu beylerinin de katılımıyla güneydoğuya yayılmıştır. İleri ki dönemler de tımarları elinden alınmış sipahilerin ve onlara bağlı askerlerin de katılımıyla Orta Anadolu'ya yayılmıştır. Kısa zamanda büyük bir ayaklanmaya dönüşmüştür.İsyanın vurucu gücü haline gelen tecrübeli sipahiler Kalender'e bağlılıklarını bildirmiş, isyanın yayılmasında önemli rol oynamışlardır.
İsyanı bastırma görevi Anadolu Beylerbeyi Behram Paşa'ya verilmiştir. Behram Paşa'da Saruhanoğulları, Karamanoğulları, Bursa, Alaiye ve Halep beylerininde katılımıyla ordusuyla Kalender'in üzerine yürümüş önce Adana taraflarında yapılan savaşta Halep beyi isyancılara yenilmiştir. Sonra Behram Paşa Tokat a yürümüş bu seferde Tokat yakınlarında Cincife de Kalender'in kuvvetlerine yenilmiştir. Cincife 'de yapılan savaşta Saruhan,Bursa ve Karaman beyleri ile çok sayıda devlet adamı şehit olmuş ayrıca Osmanlı kuvvetleri 10.000 e yakın kayıp vermiştir.
Cincife yenilgisi Kalender in gücünü iyice arttırmış, kendisi hakkında mehdi olduğu iddiası yayılmıştır. Bu sırada Kalender bazı Dulkadiroğlu beylerini de yanına alarak Kayseri'ye hareket etmiştir.Behram Paşayı Sarız da beklemiş, Sarız da yapılan savaşta Osmanlı ordusu gene yenilmiş burada ise 9.000 dolayında kayıp verilmiştir.
İsyanın büyümesi ve büyük zararlara yol açması Kanuni yi harekete geçirmiştir. İsyanı bastırma görevi Vezriazam Pargalı İbrahim Paşa ya verilmiştir.
Pargalı İbrahim Paşa, 5.000 askeriyle yola çıkmış 12 gün sonra Maraş'a ulaşmıştır. İlk başlarda yenilgilerden yorgun ve bozuk çıkmış Osmanlı askerleriyle kendi askerlerini temas ettirmemiştir. Burada ki esas amacı Kalender in Bektaşi tarikat lideri olduğunu Bektaşi tarikatı tarafından yetişen Yeniçerilerin öğrenmemesini ve kendi askerlerinin de Kalender den korkmasını engellemek istememesidir.
İbrahim Paşa daha fazla müslüman kanı dökülmemesi ve isyanı bastırmak için uygun ortamı hazırlamak için isyana destek veren Dulkadiroğlu aşiretleri ve sipahileri isyandan desteklerini çektirmeleri için görüşmeye çağırmıştır. Buna bağlı olarak topraklarından sürgün edilen Türkmen aşiretler yurtlarına geri dönecek,vergi borçları affolacak, kellesi vurulan Şehsuvaroğlu Ali Bey ve oğullarının özrü olarak bölgenin yönetiminin yeniden Dulkadirli beylerine verilecekti. Sipahiler e ise tımarları ve dirlikleri geri verilecek, askere geri dönmelerine izin verilecek, önceki hataları affolacaktı. Pargalı İbrahim Paşa'nın bu hamlesi ve teklifleri çok işe yaradı. Sipahiler ve Türkmen aşiretleri teker teker desteklerini çekmeye başladılar. Tokat, Amasya, Sivas bölgesi ile bağlantısı kesilen kuvvetler zayıfladılar. Maraş dışındaki bölgelerde asayiş sağlanınca Kalender Şah'ın üstüne yüründü. Pargalı İbrahim Paşa komutasındaki birlikler önce Elbistan'a yürüdü. Bu sırada Kalender Şah'ın yanında kendisine inananlar ve müritleri kalmıştı. Birde tüm tekliflere, rüşvetlere rağmen Kalender Çelebi'nin daima yanında duran ve isyandan desteğini çekmeyen Dulkadirli bey Veli Dündar. Kalender daha sonra kuvvetleriyle birlikte Nurhak dağlarına çekildi. İbrahim Paşa'nın ani baskını sonucu Elbistan'a hareket eden Kalender Çelebi'in önü Pargalı İbrahim Paşa tarafından kesilmiştir. Elbistan da yapılan savaşta asiler tümüyle (müritler, isyancılar ve diğerleri) öldürülmüştür. Savaşta yaralananlar dahil sağ kurtulanlar savaş meydanında öldürülmüştür. Kalender Şah ve kendisini destekleyen Veli Dündar'ın kelleleri İstanbul a getirilmiştir.
Kalender Şah İsyanı Sonuçları
Kalender Şah Çelebi İsyanı Anadolu da Alevilik-Bektaşilik üzerine kurulu çıkan son büyük isyandır. Bu isyandan sonra birdaha büyük bir ayaklanma çıkmayacak, çıkan bazı büyük Celali İsyanları(Kalenderoğlu,Karayazıcı isyanları gibi) da Alevi nitelikli olsa da temeli Dini amaçlara dayanmayacaktı.
Kalender Şah ın öldürülmesi üzerine Bektaşi tarikatının Anadolu da ki faliyetlerine son verilmiş ve tarikattaki çok sayıda dedebaba öldürülmüştür. Bu ayaklanmayla birlikte Hacı Bektaş postu 35 yıl postinişinsiz kalmış, 1551 yılında Dedebaba ünvanıyla Sersem Ali Dedebaba Hacı Bektaş postuna oturmuştur. Bu tarihten sonra Dedebabalar Hacı Bektaş postunun sahipleri olmuştur. Bektaşilik; Babagan ve Dedegan koluyla ikiye ayrılıp yıllarca karşılıklı olarak hak iddiasında bulunmuşlardır
Bu isyanın etkileri devam ederken Sivas'ta Pir Sultan Abdal çeşitli nedenlerden ötürü 72 müridiyle birlikte başkaldırmış, bu olayda Sivas Valisi Hızır Paşa tarafından basıtırılmış, halk ozanı Pir Sultan Abdal asılmıştır.
Anadolu da Sünni-Alevi Türkmen ittifakı yaşanmıştır. Fakat bu ittifak erken bozulmuştur. Bu bölgede Şafii Kürt beyleri büyük güç kazanmıştır. Şeyhülislam Ebu Suud Efendi'nin Kızılbaş katli vaciptir fetvası çıkmıştır. Bölgede Türkmen yönetimi uygulanmamış, Dulkadirli Türkmenler kandırılmıştır.
Dağınık sipahiler orduya geri alınınca orduda düzen bozulmuş, Tımar sistemi büyük oranda yıpranmış ve ileriki dönemlerde de sorun arzetmeye devam etmiştir.
Şah unvanı bulunan Kalender Çelebi Maraş ve civar bölgesinin Alevî kanaat önderidir. Vergi sisteminde yapılan haksızlıklar, Türkmen hareketlerine destek sağlama gibi nedenlerle kendini destekleyen Alevi Türkmen kitleleriyle birlikte Maraş'ta ayaklandı. İlk önce Diyarbekir Beyi Hüsrev Paşa komutasındaki birliklere Pasinli Ovasında yenildi. Ancak kendisini destekleyen Türkmen kitlelerinin artmasıyla ve güçlenen kuvvetleriyle birlikte yeniden Hüsrev Paşa'nın üzerine yürümüş ve paşayı Adıyaman yakınlarında Kuruçayır'da yenilgiye uğratmış böylece intikamını almıştır. Hareket daha sonraki dönemlerde Osmanlı ile arası açık olan Sünni Dulkadiroğlu beylerinin de katılımıyla güneydoğuya yayılmıştır. İleri ki dönemler de tımarları elinden alınmış sipahilerin ve onlara bağlı askerlerin de katılımıyla Orta Anadolu'ya yayılmıştır. Kısa zamanda büyük bir ayaklanmaya dönüşmüştür.İsyanın vurucu gücü haline gelen tecrübeli sipahiler Kalender'e bağlılıklarını bildirmiş, isyanın yayılmasında önemli rol oynamışlardır.
İsyanı bastırma görevi Anadolu Beylerbeyi Behram Paşa'ya verilmiştir. Behram Paşa'da Saruhanoğulları, Karamanoğulları, Bursa, Alaiye ve Halep beylerininde katılımıyla ordusuyla Kalender'in üzerine yürümüş önce Adana taraflarında yapılan savaşta Halep beyi isyancılara yenilmiştir. Sonra Behram Paşa Tokat a yürümüş bu seferde Tokat yakınlarında Cincife de Kalender'in kuvvetlerine yenilmiştir. Cincife 'de yapılan savaşta Saruhan,Bursa ve Karaman beyleri ile çok sayıda devlet adamı şehit olmuş ayrıca Osmanlı kuvvetleri 10.000 e yakın kayıp vermiştir.
Cincife yenilgisi Kalender in gücünü iyice arttırmış, kendisi hakkında mehdi olduğu iddiası yayılmıştır. Bu sırada Kalender bazı Dulkadiroğlu beylerini de yanına alarak Kayseri'ye hareket etmiştir.Behram Paşayı Sarız da beklemiş, Sarız da yapılan savaşta Osmanlı ordusu gene yenilmiş burada ise 9.000 dolayında kayıp verilmiştir.
İsyanın büyümesi ve büyük zararlara yol açması Kanuni yi harekete geçirmiştir. İsyanı bastırma görevi Vezriazam Pargalı İbrahim Paşa ya verilmiştir.
Pargalı İbrahim Paşa, 5.000 askeriyle yola çıkmış 12 gün sonra Maraş'a ulaşmıştır. İlk başlarda yenilgilerden yorgun ve bozuk çıkmış Osmanlı askerleriyle kendi askerlerini temas ettirmemiştir. Burada ki esas amacı Kalender in Bektaşi tarikat lideri olduğunu Bektaşi tarikatı tarafından yetişen Yeniçerilerin öğrenmemesini ve kendi askerlerinin de Kalender den korkmasını engellemek istememesidir.
İbrahim Paşa daha fazla müslüman kanı dökülmemesi ve isyanı bastırmak için uygun ortamı hazırlamak için isyana destek veren Dulkadiroğlu aşiretleri ve sipahileri isyandan desteklerini çektirmeleri için görüşmeye çağırmıştır. Buna bağlı olarak topraklarından sürgün edilen Türkmen aşiretler yurtlarına geri dönecek,vergi borçları affolacak, kellesi vurulan Şehsuvaroğlu Ali Bey ve oğullarının özrü olarak bölgenin yönetiminin yeniden Dulkadirli beylerine verilecekti. Sipahiler e ise tımarları ve dirlikleri geri verilecek, askere geri dönmelerine izin verilecek, önceki hataları affolacaktı. Pargalı İbrahim Paşa'nın bu hamlesi ve teklifleri çok işe yaradı. Sipahiler ve Türkmen aşiretleri teker teker desteklerini çekmeye başladılar. Tokat, Amasya, Sivas bölgesi ile bağlantısı kesilen kuvvetler zayıfladılar. Maraş dışındaki bölgelerde asayiş sağlanınca Kalender Şah'ın üstüne yüründü. Pargalı İbrahim Paşa komutasındaki birlikler önce Elbistan'a yürüdü. Bu sırada Kalender Şah'ın yanında kendisine inananlar ve müritleri kalmıştı. Birde tüm tekliflere, rüşvetlere rağmen Kalender Çelebi'nin daima yanında duran ve isyandan desteğini çekmeyen Dulkadirli bey Veli Dündar. Kalender daha sonra kuvvetleriyle birlikte Nurhak dağlarına çekildi. İbrahim Paşa'nın ani baskını sonucu Elbistan'a hareket eden Kalender Çelebi'in önü Pargalı İbrahim Paşa tarafından kesilmiştir. Elbistan da yapılan savaşta asiler tümüyle (müritler, isyancılar ve diğerleri) öldürülmüştür. Savaşta yaralananlar dahil sağ kurtulanlar savaş meydanında öldürülmüştür. Kalender Şah ve kendisini destekleyen Veli Dündar'ın kelleleri İstanbul a getirilmiştir.
Kalender Şah İsyanı Sonuçları
Kalender Şah Çelebi İsyanı Anadolu da Alevilik-Bektaşilik üzerine kurulu çıkan son büyük isyandır. Bu isyandan sonra birdaha büyük bir ayaklanma çıkmayacak, çıkan bazı büyük Celali İsyanları(Kalenderoğlu,Karayazıcı isyanları gibi) da Alevi nitelikli olsa da temeli Dini amaçlara dayanmayacaktı.
Kalender Şah ın öldürülmesi üzerine Bektaşi tarikatının Anadolu da ki faliyetlerine son verilmiş ve tarikattaki çok sayıda dedebaba öldürülmüştür. Bu ayaklanmayla birlikte Hacı Bektaş postu 35 yıl postinişinsiz kalmış, 1551 yılında Dedebaba ünvanıyla Sersem Ali Dedebaba Hacı Bektaş postuna oturmuştur. Bu tarihten sonra Dedebabalar Hacı Bektaş postunun sahipleri olmuştur. Bektaşilik; Babagan ve Dedegan koluyla ikiye ayrılıp yıllarca karşılıklı olarak hak iddiasında bulunmuşlardır
Bu isyanın etkileri devam ederken Sivas'ta Pir Sultan Abdal çeşitli nedenlerden ötürü 72 müridiyle birlikte başkaldırmış, bu olayda Sivas Valisi Hızır Paşa tarafından basıtırılmış, halk ozanı Pir Sultan Abdal asılmıştır.
Anadolu da Sünni-Alevi Türkmen ittifakı yaşanmıştır. Fakat bu ittifak erken bozulmuştur. Bu bölgede Şafii Kürt beyleri büyük güç kazanmıştır. Şeyhülislam Ebu Suud Efendi'nin Kızılbaş katli vaciptir fetvası çıkmıştır. Bölgede Türkmen yönetimi uygulanmamış, Dulkadirli Türkmenler kandırılmıştır.
Dağınık sipahiler orduya geri alınınca orduda düzen bozulmuş, Tımar sistemi büyük oranda yıpranmış ve ileriki dönemlerde de sorun arzetmeye devam etmiştir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder