Canberdi Gazali İsyanı, Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı Şam Eyaleti'nin Beylerbeyi Canberdi Gazali tarafından 1521 yılında çıkarılan isyan. Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim döneminde Şam beylerbeyi olan Canberdi Gazali, padişahın vefatının ardından çıkardığı isyanla Halep'e saldırdı. Bunun üzerine padişah Kanuni Sultan Süleyman, Ferhat Paşa komutasındaki birlikleri isyanı bastırması için görevlendirdi.
Ferhat Paşa bölgeye hareket edene kadar ise Zülkadriye Eyaleti'ndeki birliklerin Halep'e kaydırılmasını buyurdu. Halep'teki birlikler ile Canberdi Gazali'nin kuvvetleri çatışma halindeyken takviye kuvvetlerin şehre geldiğini öğrenen Gazali, Şam'a çekildi. Gazali'nin kuvvetleriyle merkeze bağlı birlikler arasında, Şam yakınlarındaki Mastaba adlı bölgede, 27 Ocak 1521 tarihinde yapılan çarpışmalarda Gazali'nin yenilmesi ve öldürülmesiyle isyan bastırıldı.
Yavuz Sultan Selim döneminde Halep'te, Hayır Bey adında bir beylerbeyi bulunmaktaydı. Yavuz Sultan Selim ile iyi ilişkiler içinde olan Hayır Bey, Yavuz Sultan Selim'in Halep'i alması sırasında bu iyi ilişkiler sebebiyle herhangi bir zarar görmedi. Osmanlı ordusu Şam'a doğru ilerlerken Hayır Bey, ordunun güzergâhında kılavuzluk yaptı. Bu sıralarda Şam Eyaleti'nin başında ise Canberdi Gazali vardı. Osmanlı ordusu'nun Şam'a ilerlediğini öğrenen Gazali, şehri terk ederek çöle kaçtı. Kısa bir süre sonra yakalanan Gazali, Hayır Bey'in affını istemesi üzerine Yavuz Sultan Selim tarafından affedildi. Yapılan fetihlerle birlikte imparatorluğun sınırlarının genişlemesinin ardından kurulan Mısır Eyaleti'nin beylerbeyliğine Hayır Bey; Şam Eyaleti'nin beylerbeyliğine ise şubat 1518'de Canberdi Gazali getirildi.
Eylül 1520'de Yavuz Sultan Selim vefat etti ve yerine Kanuni Sultan Süleyman geçti. Kanuni Sultan Süleyman'ın tahta geçtiğini bildiren bir mektup alan Canberdi Gazali, Süleyman'ın hükümdarlığını tanımadı. Şam taraflarında adına hutbe okutmaya, para bastırmaya ve Osmanlı karşıtı birtakım insanları etrafında toplamaya başladı. Melik Eşref ("en soylu kral") unvanıyla hükümdarlığını ilan ederken, kendisiyle birlikte hareket etmesi için Safevi Devleti hükümdarı Şah İsmail ve Hayır Bey'e mektup göndererek yardımlarını istese de karşılık bulamadı. Öte yandan Hayır Bey, İstanbul'a gönderdiği gemilerle durumu padişaha bildirirken, beraberinde Gazali'nin kendisine gönderdiği mektupları da yolladı. Gazali, Memlük Sultanlığı'nı yeniden kurmak amacıyla Arap, Çerkez, Kürt ve Türklerden oluşan yaklaşık 15 bin piyade ve atlı ile 600 tüfekçi ve birkaç toptan meydana gelen kendi güçlerini oluşturdu. Bu güçlerle birlikte Canberdi Gazali; çevre şehirlerde haraç toplamaya, birtakım karışıklıklar çıkarmaya ve devletin kanunlarına aykırı davranmaya başladı. İsyancılar kısa bir süre sonra, Halep Beylerbeyi Karaca Ahmed Paşa komutasındaki askerlerin koruduğu Halep'i kuşattı. Ancak Halep'te şiddetli bir direnişle karşılaştı. Bu arada Hayır Bey, duruma kendi kuvvetleriyle müdahale etmek konusunda İstanbul'a öneride bulunsa da, buna gerek olmadığı ve Anadolu'dan sevk edilecek askerler ile isyana müdahale edileceği yanıtını aldı.
Yaşananları duyan padişah, devlet adamlarının katıldığı ve kendisinin başkanlık ettiği bir kurultay kurdu. Bu kurultayda; isyanın bastırılması için üçüncü vezir Ferhat Paşa'nın görevlendirilmesi, sarayın emrindeki 4 bin yeniçeri ve Anadolu'daki Karaman ve Sivas tımarlı sipahilerini de içeren bir kısım askerlerin Suriye'ye gönderilmesi, bu kuvvetlerin Suriye'ye ulaşana kadar Zülkadriye Eyaleti'ndeki askerlerin bölgeye hareket ettirilmesi ve Macaristan ile İran sınırlarından asker çekilmemesi kararlaştırıldı. Ferhat Paşa sarayın emrindeki askerleri hazırlamak ve kontrol etmekle uğraşırken; padişah da Anadolu, Karaman ve Sivas beylerbeylerine, kuvvetlerini Suriye'ye göndermeleri ve Ferhad Paşa'nın emrinde hareket etmeleri yönünde buyruk gönderdi. Zülkadriye Beylerbeyi Şehsüvaroğlu Ali Bey'e ise Ferhad Paşa komutasındaki askerler bölgeye hareket edene kadar, vilayetteki askerlerle Halep'in savunmasına yardım etmesi emredildi.Halep'teki çatışmalar devam ederken Zülkadiriye'deki kuvvetlerin bölgeye hareket ettiğini öğrenen Canberdi Gazali, kuşatmadan vazgeçerek 1 Şubat 1521 tarihinde Şam'a çekildi. Halep'ten ayrılmasının ardından kalenin içinde bulunan askerler de dışarı çıktı ve kaçan Canberdi Gazali ve kuvvetlerinin peşinden gitti. Şehsüvaroğlu Ali Bey'in yönetimindeki kuvvetlerle birleşen bu askerler, düşmanı Hama ve Humus'a kadar kovaladılar.
Ferhat Paşa bölgeye hareket edene kadar ise Zülkadriye Eyaleti'ndeki birliklerin Halep'e kaydırılmasını buyurdu. Halep'teki birlikler ile Canberdi Gazali'nin kuvvetleri çatışma halindeyken takviye kuvvetlerin şehre geldiğini öğrenen Gazali, Şam'a çekildi. Gazali'nin kuvvetleriyle merkeze bağlı birlikler arasında, Şam yakınlarındaki Mastaba adlı bölgede, 27 Ocak 1521 tarihinde yapılan çarpışmalarda Gazali'nin yenilmesi ve öldürülmesiyle isyan bastırıldı.
Yavuz Sultan Selim döneminde Halep'te, Hayır Bey adında bir beylerbeyi bulunmaktaydı. Yavuz Sultan Selim ile iyi ilişkiler içinde olan Hayır Bey, Yavuz Sultan Selim'in Halep'i alması sırasında bu iyi ilişkiler sebebiyle herhangi bir zarar görmedi. Osmanlı ordusu Şam'a doğru ilerlerken Hayır Bey, ordunun güzergâhında kılavuzluk yaptı. Bu sıralarda Şam Eyaleti'nin başında ise Canberdi Gazali vardı. Osmanlı ordusu'nun Şam'a ilerlediğini öğrenen Gazali, şehri terk ederek çöle kaçtı. Kısa bir süre sonra yakalanan Gazali, Hayır Bey'in affını istemesi üzerine Yavuz Sultan Selim tarafından affedildi. Yapılan fetihlerle birlikte imparatorluğun sınırlarının genişlemesinin ardından kurulan Mısır Eyaleti'nin beylerbeyliğine Hayır Bey; Şam Eyaleti'nin beylerbeyliğine ise şubat 1518'de Canberdi Gazali getirildi.
Eylül 1520'de Yavuz Sultan Selim vefat etti ve yerine Kanuni Sultan Süleyman geçti. Kanuni Sultan Süleyman'ın tahta geçtiğini bildiren bir mektup alan Canberdi Gazali, Süleyman'ın hükümdarlığını tanımadı. Şam taraflarında adına hutbe okutmaya, para bastırmaya ve Osmanlı karşıtı birtakım insanları etrafında toplamaya başladı. Melik Eşref ("en soylu kral") unvanıyla hükümdarlığını ilan ederken, kendisiyle birlikte hareket etmesi için Safevi Devleti hükümdarı Şah İsmail ve Hayır Bey'e mektup göndererek yardımlarını istese de karşılık bulamadı. Öte yandan Hayır Bey, İstanbul'a gönderdiği gemilerle durumu padişaha bildirirken, beraberinde Gazali'nin kendisine gönderdiği mektupları da yolladı. Gazali, Memlük Sultanlığı'nı yeniden kurmak amacıyla Arap, Çerkez, Kürt ve Türklerden oluşan yaklaşık 15 bin piyade ve atlı ile 600 tüfekçi ve birkaç toptan meydana gelen kendi güçlerini oluşturdu. Bu güçlerle birlikte Canberdi Gazali; çevre şehirlerde haraç toplamaya, birtakım karışıklıklar çıkarmaya ve devletin kanunlarına aykırı davranmaya başladı. İsyancılar kısa bir süre sonra, Halep Beylerbeyi Karaca Ahmed Paşa komutasındaki askerlerin koruduğu Halep'i kuşattı. Ancak Halep'te şiddetli bir direnişle karşılaştı. Bu arada Hayır Bey, duruma kendi kuvvetleriyle müdahale etmek konusunda İstanbul'a öneride bulunsa da, buna gerek olmadığı ve Anadolu'dan sevk edilecek askerler ile isyana müdahale edileceği yanıtını aldı.
Yaşananları duyan padişah, devlet adamlarının katıldığı ve kendisinin başkanlık ettiği bir kurultay kurdu. Bu kurultayda; isyanın bastırılması için üçüncü vezir Ferhat Paşa'nın görevlendirilmesi, sarayın emrindeki 4 bin yeniçeri ve Anadolu'daki Karaman ve Sivas tımarlı sipahilerini de içeren bir kısım askerlerin Suriye'ye gönderilmesi, bu kuvvetlerin Suriye'ye ulaşana kadar Zülkadriye Eyaleti'ndeki askerlerin bölgeye hareket ettirilmesi ve Macaristan ile İran sınırlarından asker çekilmemesi kararlaştırıldı. Ferhat Paşa sarayın emrindeki askerleri hazırlamak ve kontrol etmekle uğraşırken; padişah da Anadolu, Karaman ve Sivas beylerbeylerine, kuvvetlerini Suriye'ye göndermeleri ve Ferhad Paşa'nın emrinde hareket etmeleri yönünde buyruk gönderdi. Zülkadriye Beylerbeyi Şehsüvaroğlu Ali Bey'e ise Ferhad Paşa komutasındaki askerler bölgeye hareket edene kadar, vilayetteki askerlerle Halep'in savunmasına yardım etmesi emredildi.Halep'teki çatışmalar devam ederken Zülkadiriye'deki kuvvetlerin bölgeye hareket ettiğini öğrenen Canberdi Gazali, kuşatmadan vazgeçerek 1 Şubat 1521 tarihinde Şam'a çekildi. Halep'ten ayrılmasının ardından kalenin içinde bulunan askerler de dışarı çıktı ve kaçan Canberdi Gazali ve kuvvetlerinin peşinden gitti. Şehsüvaroğlu Ali Bey'in yönetimindeki kuvvetlerle birleşen bu askerler, düşmanı Hama ve Humus'a kadar kovaladılar.
Birçok adamı öldürülen Canberdi Gazali Şam'a yönelirken, Ferhad Paşa yönetimindeki askerler dahil isyanla ilgilenmesi için görevlendirilen tüm birlikler Halep'te toplandı.
Şam'da tekrardan adam toplayan Canberdi Gazali'nin üzerine Şehsüvaroğlu Ali Bey ile Karaca Ahmed Paşa'nın kuvvetleri iki kol halinde saldırdı. 27 Ocak 1521'de, Şam yakınlarındaki Mastaba denen bölgede yapılan çarpışmalar sonucunda Canberdi Gazali'nin kuvvetlerinin yenilmesiyle isyan bastırıldı. Gazali, kendi adamlarından biri tarafından öldürüldü. 1522 yılında İstanbul'a dönen Ferhat Paşa, Gazali'nin başını da yanında götürdü.
İsyan'ın bastırılmasında yeterince destek vermeyen Şehsüvaroğlu Ali Bey ile birlikte 4 oğlu idam edildi. Bir müddet sonra Ayas Mehmed Paşa, yeni Şam Beylerbeyi olarak atandı. Kudüs, Gazze ve Safed sancakları oluşturuldu ve her birine birer sancakbeyi atandı.
Şam'da tekrardan adam toplayan Canberdi Gazali'nin üzerine Şehsüvaroğlu Ali Bey ile Karaca Ahmed Paşa'nın kuvvetleri iki kol halinde saldırdı. 27 Ocak 1521'de, Şam yakınlarındaki Mastaba denen bölgede yapılan çarpışmalar sonucunda Canberdi Gazali'nin kuvvetlerinin yenilmesiyle isyan bastırıldı. Gazali, kendi adamlarından biri tarafından öldürüldü. 1522 yılında İstanbul'a dönen Ferhat Paşa, Gazali'nin başını da yanında götürdü.
İsyan'ın bastırılmasında yeterince destek vermeyen Şehsüvaroğlu Ali Bey ile birlikte 4 oğlu idam edildi. Bir müddet sonra Ayas Mehmed Paşa, yeni Şam Beylerbeyi olarak atandı. Kudüs, Gazze ve Safed sancakları oluşturuldu ve her birine birer sancakbeyi atandı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder