1578–1590 Osmanlı-Safevî Savaşı, III. Murat'ın saltanatı sırasında Osmanlı İmparatorluğu ile Şah Tahmasb'ın ölümüyle başlayan taht kavgalarıyla çalkalanan İran'daki Safevî Devleti arasında Güney Azerbaycan ve Kafkaslar'da gerçekleşmiş olan bir dizi savaştır.
Bu savaş sonucunda Osmanlılar, büyük bir zafer kazanarak hâkimiyet alanlarını Güney Azerbaycan ve Kafkaslar'a kadar genişletip Hazar Denizi'ne ulaşmışlar ve 1590'da imzalanan Ferhat Paşa Antlaşması ile de kazanımlarını kargaşa içinde bulunan Safevîlere kabul ettirerek doğuda en geniş sınırlarına ulaşmışlardır.
III. Murat, padişah olduğu zaman İran hükümdarı Şah Tahmasb, Tokmak Han idaresinde bir elçilik heyeti yollayarak tebriklerini ve hediyelerini sunmuştu. Elçilik heyeti İstanbul'da gayet iyi karşılanmıştı. Fakat bir müddet sonra Şah Tahmasb'ın ölmesiyle İran'da taht kavgaları başladı. Bu arada Tahmasb'ın oğlu İsmail, şahlığı elde etti. Bunun zamanında Osmanlı-İran dostluğu bozuldu. Osmanlı DevletiAvrupa ile sulhlar yaparak İran ile meşgul olmaya başladı. Çünkü Şah, Osmanlılarla süren barışı terk ederek, doğudaki Kürt Alevilerini Osmanlı aleyhine kışkırtıyordu. Şah II. İsmail de ölünce İran'da taht kavgalarının sürüp gitmesinden Osmanlılar istifade etmek istediler. Doğudaki valilerin de durumunu müsait görüp, İran'a saldırmanın vaktidir yollu haberler üzerine, Sultan III. Murat 1578 yılında İran'a harb açtı. O zaman Sokullu Mehmed Paşa daha sağdı ve İran savaşına engel olmak istedi. Sokullu Mehmed Paşa, İran'ın geniş bir ülke olduğunu, galip gelinse bile Şiî olan halkının itaat altına alınamayacağını söylüyordu ki, bunda ne kadar haklı olduğu sonradan anlaşıldı. Padişah, kendisi sefere gidecek karakterde bulunmadığından, ordunun başına Lala Mustafa Paşa'yı serdar tayin etti.
Lala Mustafa Paşa'nın asıl hedefi, Gürcistan'ı istilâ etmekti. Topladığı kuvvetlerle Gürcistan'a girip, fetihlere başlayan Lala Mustafa Paşa, Tokmak Han idaresinde bir İran ordusunun üzerine geldiğini duyunca buna karşı maiyetindeki kumandanlardan Özdemiroğlu Osman Paşa'yı yolladı. Osman Paşa, İran kuvvetleriyle Çıldır'da karşılaştı ve Çıldır Meydan Muharebesinde Tokmak Han'ı mağlûp etti (1578). Lala Mustafa Paşa, Gürcistan içinde ilerleyerek Tiflis'i ele geçirdi ve Şirvan'a doğru ilerledi. Şirvan'ın bir kısmını zapteden Lala Mustafa Paşa, Özdemiroğlu Osman Paşa'yı serdar tayin ederek kendisi Erzurum'a döndü. İran kuvvetleri Osman Paşa üzerine taarruza geçtilerse de mağlûp olup çekildiler. Fakat İranlıların tecavüzü bitmiyordu. Kuvvetleri çok azalan Osman Paşa, geri çekilmek zorunda kaldı. Muharebelerin İran lehine dönmeye başlaması üzerine Lala Mustafa Paşa, azledilerek, yerine Koca Sinan Paşa serdar tayin edildiyse de kayda değer hiç bir muvaffakiyet elde edilemedi. Özdemiroğlu büyük bir gayretle İran savaşlarına devam ediyordu. Nitekim 1583 yılında Meş'ale Savaşı denen savaşta bir kere daha İranlıları yendi. Meş'ale Savaşı'ndan sonra İranlılar, Şirvan bölgesini boşaltmak zorunda kaldılar. Yeni Serdar Ferhad Paşa, büyük kuvvetlerle İran sınırına gelip, bazı muharebeler yaptı. Daha sonra Sadrazam ve Serdar tayin edilen Özdemiroğlu Osman Paşa ile beraber Tebriz'i ele geçirmeyi başardılar.
Bu savaş sonucunda Osmanlılar, büyük bir zafer kazanarak hâkimiyet alanlarını Güney Azerbaycan ve Kafkaslar'a kadar genişletip Hazar Denizi'ne ulaşmışlar ve 1590'da imzalanan Ferhat Paşa Antlaşması ile de kazanımlarını kargaşa içinde bulunan Safevîlere kabul ettirerek doğuda en geniş sınırlarına ulaşmışlardır.
III. Murat, padişah olduğu zaman İran hükümdarı Şah Tahmasb, Tokmak Han idaresinde bir elçilik heyeti yollayarak tebriklerini ve hediyelerini sunmuştu. Elçilik heyeti İstanbul'da gayet iyi karşılanmıştı. Fakat bir müddet sonra Şah Tahmasb'ın ölmesiyle İran'da taht kavgaları başladı. Bu arada Tahmasb'ın oğlu İsmail, şahlığı elde etti. Bunun zamanında Osmanlı-İran dostluğu bozuldu. Osmanlı DevletiAvrupa ile sulhlar yaparak İran ile meşgul olmaya başladı. Çünkü Şah, Osmanlılarla süren barışı terk ederek, doğudaki Kürt Alevilerini Osmanlı aleyhine kışkırtıyordu. Şah II. İsmail de ölünce İran'da taht kavgalarının sürüp gitmesinden Osmanlılar istifade etmek istediler. Doğudaki valilerin de durumunu müsait görüp, İran'a saldırmanın vaktidir yollu haberler üzerine, Sultan III. Murat 1578 yılında İran'a harb açtı. O zaman Sokullu Mehmed Paşa daha sağdı ve İran savaşına engel olmak istedi. Sokullu Mehmed Paşa, İran'ın geniş bir ülke olduğunu, galip gelinse bile Şiî olan halkının itaat altına alınamayacağını söylüyordu ki, bunda ne kadar haklı olduğu sonradan anlaşıldı. Padişah, kendisi sefere gidecek karakterde bulunmadığından, ordunun başına Lala Mustafa Paşa'yı serdar tayin etti.
Lala Mustafa Paşa'nın asıl hedefi, Gürcistan'ı istilâ etmekti. Topladığı kuvvetlerle Gürcistan'a girip, fetihlere başlayan Lala Mustafa Paşa, Tokmak Han idaresinde bir İran ordusunun üzerine geldiğini duyunca buna karşı maiyetindeki kumandanlardan Özdemiroğlu Osman Paşa'yı yolladı. Osman Paşa, İran kuvvetleriyle Çıldır'da karşılaştı ve Çıldır Meydan Muharebesinde Tokmak Han'ı mağlûp etti (1578). Lala Mustafa Paşa, Gürcistan içinde ilerleyerek Tiflis'i ele geçirdi ve Şirvan'a doğru ilerledi. Şirvan'ın bir kısmını zapteden Lala Mustafa Paşa, Özdemiroğlu Osman Paşa'yı serdar tayin ederek kendisi Erzurum'a döndü. İran kuvvetleri Osman Paşa üzerine taarruza geçtilerse de mağlûp olup çekildiler. Fakat İranlıların tecavüzü bitmiyordu. Kuvvetleri çok azalan Osman Paşa, geri çekilmek zorunda kaldı. Muharebelerin İran lehine dönmeye başlaması üzerine Lala Mustafa Paşa, azledilerek, yerine Koca Sinan Paşa serdar tayin edildiyse de kayda değer hiç bir muvaffakiyet elde edilemedi. Özdemiroğlu büyük bir gayretle İran savaşlarına devam ediyordu. Nitekim 1583 yılında Meş'ale Savaşı denen savaşta bir kere daha İranlıları yendi. Meş'ale Savaşı'ndan sonra İranlılar, Şirvan bölgesini boşaltmak zorunda kaldılar. Yeni Serdar Ferhad Paşa, büyük kuvvetlerle İran sınırına gelip, bazı muharebeler yaptı. Daha sonra Sadrazam ve Serdar tayin edilen Özdemiroğlu Osman Paşa ile beraber Tebriz'i ele geçirmeyi başardılar.
1578-1590 Osmanlı-İran (Safevi) Savaşı Sonuçları
Osman Paşa'nın vefatından sonra Ferhad Paşa, ikinci defa olarak serdarlığa getirildi. Ferhat Paşa'nın bu ikinci serdarlığında Osmanlı orduları bazı muvaffakiyetler daha kazandılar. Ayrıca doğudaTürkistan hükümdarı Özbek Han, İran'a saldırınca Şah I. Abbas, Osmanlılardan barış istedi. 1590 yılında yapılan Ferhat Paşa Antlaşmasına göre Tebriz, Şirvan, Gürcistan ve Dağıstan bölgeleri Osmanlılara verilecekti. Büyük kayıplar karşılığında alınan bu yerler, Osmanlıların elinde fazla kalmayacak, tekrar İranlılara geçecektir.
Osman Paşa'nın vefatından sonra Ferhad Paşa, ikinci defa olarak serdarlığa getirildi. Ferhat Paşa'nın bu ikinci serdarlığında Osmanlı orduları bazı muvaffakiyetler daha kazandılar. Ayrıca doğudaTürkistan hükümdarı Özbek Han, İran'a saldırınca Şah I. Abbas, Osmanlılardan barış istedi. 1590 yılında yapılan Ferhat Paşa Antlaşmasına göre Tebriz, Şirvan, Gürcistan ve Dağıstan bölgeleri Osmanlılara verilecekti. Büyük kayıplar karşılığında alınan bu yerler, Osmanlıların elinde fazla kalmayacak, tekrar İranlılara geçecektir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder